Benim Dağlarım Kitabıyla TYB Deneme Ödülü’ne Değer Görülen Dursun Çiçek İle Söyleşi:

Benim Dağlarım bir anlamda dağlara sığınmanın denemesi. Kitap boyunca dağlarda kaybolmayı hayal ediyoruz. Çiçekdağı’nda, ’’Dağ nedir dede?’’ sorusuyla başlıyor ilk temas. O günden bugüne sizin dağlarınızda neler değişti, neler hâlâ bıraktığınız yerde?

Modern insanın mekân tasavvuru ait olma değil sahip olma üzerine kurulu olduğu için elbette ki dağ onun için hiçbir anlam ifade etmiyor. Tıpkı ev, sokak, şehir tasavvurunun bir anlam ifade etmediği gibi… Hayatın ve yaşamanın ne olduğuyla ilgili bir fikri yok modern insanın. Dağı da evi de şehri de iktisadî konumu ve anlık hazları, hırsı belirliyor. Zaten iki yüz yıldır insanlar tabiata bir istismar unsuru olarak bakıyor. Aidiyeti olmayan, insanı sadece seyirciye indirgeyen turistik bakış neredeyse tüm insanları belirlemeye başladı. Bunun için de şehirler şehir, evler ev olmadığı gibi dağlar da dağlar değil. İnsanlar, gölge, dulda, dost, arkadaş, komşu gibi insana ait aidiyetleri bilmiyor artık. Dolayısıyla insan tek başınalaşıyor gittikçe. Buna paralel olarak da dağ ıssızlaşıyor, yalnızlaşıyor. Eskiden dağları dedem başta olmak üzere konuşabileceğim, anlatabileceğim ve anlayabileceğim az da olsa insanlar vardı. Şimdi onlar da topraktan, dağlardan, zamandan ve mekândan kopuyorlar. Mekanik zaman ve tabiat telakkisi insanları geri dönülmez bir girdaba soktu. Dağlar artık sadece bir resim, sadece bir fotoğraf veya piknik yapılacak yerler konumuna indirgeniyor. Bir gösteri malzemesi haline getiriliyor. Bu çok vahim bir durum.

Dağı olan şehirler diğerlerine göre şanslıdır diyorsunuz, bir dağın şehre kattığı en gerçek şey nedir?

Birincisi aidiyet ve güven duygusu. İkincisi ise gönlün ne olduğunu bilmek. Dağ duldadır, dağ gölgedir. Yüce olanın insana tecellilerinden biridir. Dolayısıyla dağların duldasındaki şehirler, o şehirde yaşayan insanda tabiat, toprak fikrinin hatta cennet fikrinin süreklilik kazanmasını ve diri olmasını sağlar. Dağı olan şehrin insanları küllî bakışı kaybetmezler. Bütüncül bakma ve görme insan için çok önemlidir. Öte yandan dağlar insana huzur verir. Güven duymayla ilgili bu. Biz rahmeti ve bereketi de iyi insanları da dağların ardından bekleriz. Bundan dolayı da insan dağı gördükçe umudunu yitirmez. Dağ ona sürekli olarak bir ruhunun ve gönlünün olduğunu hatırlatır. Hayata karamsar bakmaz. Dağla konuşur, dağla avunur, dağla sohbet eder. Sırrını dağlara söyleyerek dağların sırrını da öğrenmiş olur. Dağları olan şehirlerin insanlarında pür bir rasyonalizm göremezsiniz. Aynı şekilde pür bir mistisizm de olmaz. O vasatı her daim yaşar ve hisseder. Dağların denge, mihenk olması unutulmamalıdır.

Sizin deyiminizle eskiler hep dağlardadır. Yeni ise dağın çağrısını duyamayacak kadar uzakta. Yeni olan neden dağın dışında kaldı?

Eski, mekâna aidiyetle yaşar. Yeni ise mekâna boyun eğdirir. Mekânı ehlileştirme ve uygarlaştırma “ilkelliğinden” kurtarma yeninin en temel göstergeleri. Bu maalesef Aydınlanma sürecinde Batı’da ortaya çıkmasına rağmen sonuçları bizde daha yaygınlaştı ve daha tahrip edici oldu. Eskiler için dağ bir görünendir. Var olandır. Varlığın tecelli ve tezahürüdür. Yeni için ise o sırf bir görüntüdür. Kimisi için turistik, kimisi için iktisadî, kimisi için siyasî bir görüntü ve imge. Az önce de belirttiğim gibi kimisi için bir resim, kimisi için ise bir fotoğraf. Böyle olunca yeniler için dağ hayatın dışında kalıyor. Oysa dağ, toprak, mekân hayatın içinde, biz de o için içindeyiz. İnsanın hayattan kopması ile mekânın hayattan kopması aynı şey. Bugün modern insan mekânsız olduğu için dağı anlamıyor, göremiyor ve bilemiyor. Çünkü tıpkı bugünün şehri, evi gibi dağ da mekânsız…

Nedir dağlaşmak?

Müteâl olanı bir an olsun unutmamak. Varlığın görüntüden ve gördüklerimizden ibaret olmadığını bilmek. Bu anlamda dağlaşma kemale ermek demektir. Dağı öteye bir geçit bilmektir. Dağı öteden bir temsil bilmek ya da. Dağlar müteâl olanın tecellisi olduğu gibi bizim de öteye geçme çabamızın tezahürüdür. Dolayısıyla bizdeki yücelme arzusu dünyanın geçiciliğinin bilinci ile geldiğimiz yere yeniden gitme çabası. Kaybettiğimiz yerlere ulaşma çabası. Dağ ve dağlar bunun en önemli temsili. Eşya ve hadiselere küllî bakabilme ve küllî görebilme. Dağ gibi insanlar derken de biz gölgesi, duldası olan küllî anlamda bakan ve gören insanları kastederiz. Dolayısıyla dağlaşmak gönlü olmak demek, duldası olmak demek, sevebilmek, anlayabilmek demek. İnsanın var oluş gayesinin bilinciyle emaneti hem dağ hem de kendi ekseninde idrak edebilmek demektir.

Kavuşmanın, ayrılığın, dargınlığın bazen de ilahi bir buluşmanın vatanı olmuştur dağlar,’’insan mekânı en iyi dağda anlar’’. Peki, dağda zaman nasıl geçer?

Belki de dağda zaman değil insan geçer. Dağda insanın içinde bulunduğu küllî bağlam geçiciliği, zamanı, mekânı, kalıcılığı, varlığı ve yokluğu anlamamızı sağlıyor asıl. Bundan dolayı da bugün artık en çok dağlarda yakınlaşıyoruz fıtratımıza. Yılların bizi nasıl yabancılaştırdığını, zamanın bizi ne hale dönüştürdüğünü dağlarda daha yalansız ve yalın bir biçimde anlıyoruz. Bu anlamda dağ bir türkü olur, dağ bir şiir olur, dağ bir ağıt olur.

Aşık Yunus’un dediğidir bu:

Adım adım ileri,
Beş âlemden içeri,
On sekiz bin hicabı,
Geçtim bir dağ içinde.

Yetmiş bin hicab geçtim,
Gizli perdeler açtım,
Ol dost ile buluştum,
Gördüm bir dağ içinde.

Dolayısıyla dağda zaman mekanik olmadığı için belki de geçmez. Orada geçmiş ve gelecek anda görünür. Yine Yunus’un dediği gibi orada dağın bir kalp olduğunu da daha iyi anlar insan.

Kalpten büyük dağ olmaz,
O Allah’a doyulmaz.
Sohbetine kanılmaz,
Erdim bir dağ içinde.

Dolayısıyla her şeyin başı kendini bilmek… Kendini bilen “kentini” de, “evini” de “dağını” da bilir. Dağlar varlığa Hak’ça bakmanın yeri, Hak-sız bakmanın değil… Dağlar vasıtasıyla sığınılan da yakarılan da Hak’tır. Hak-sızlığa karşı durmak için sığınırız, gideriz ve bakarız dağlara.

Zeynep Tuna